Drzewa w mieście to lepsza jakość życia – środowiskowe i społeczne znaczenie drzew
Drzewa dostarczają wiele korzyści mieszkańcom miast. Można je skwalifikować w grupy usług ekosystemów, do których zaliczamy funkcje:
- Zaopatrujące – pozyskiwanie drewna, posuszu, jemioły, owoców, surowców leczniczych (lipa, jarzębina, głóg, czarny bez).
- Regulacyjne – poprawa jakości powietrza poprzez zatrzymywanie pyłów, pochłanianie tlenków siarki i azotu, sekwestracja (wychwytywanie i magazynowanie) dwutlenku węgla, wiązanie metali ciężkich, utrzymywanie wilgoci powietrza i gleby, ograniczanie spływu powierzchniowego, przeciwdziałanie erozji gleby, wydzielanie fitoncydów, ochrona przed podmuchami wiatru, przeciwdziałanie miejskiej wyspie ciepła, ograniczanie hałasu.
- Siedliskowe – miejsce bytowania i baza pokarmowa awifauny, chiropterofauny oraz zwierząt bezkręgowych, produkcja tlenu w procesie fotosyntezy, wspieranie obiegu węgla, azotu i innych pierwiastków.
- Kulturowe – tworzenie przestrzeni do prowadzenia edukacji środowiskowej, pozytywny wpływ na zdrowie i samopoczucie (obniżenie stresu, poprawa nastroju, wsparcie zdrowia psychicznego), miejsce prowadzenia badań naukowych, poprawa jakości krajobrazu miejskiego, inspiracja dla działań artystycznych.
Więcej drzew to mniejsze zanieczyszczenie – blaski…
Badania prowadzone w Chicago wykazały, że 30-letnie drzewo przyuliczne gromadzi rocznie około 54,2 kg CO2. Dodatkowo poprzez zacienienie i ochronę przed wiatrem zmniejsza się zużycie energii w gospodarstwach domowych, co skutkuje mniejszą emisją z zakładów energetycznych (ok. 96,2 kg CO2/rok, czyli prawie o 80% więcej niż suma uzyskana z sekwestracji). Ponadto obliczono, że w ciągu roku drzewa w Chicago przyczyniły się do usunięcia ponad 6 tys. ton zanieczyszczeń powietrza, co oszacowano na kwotę 9,2 miliona USD.
Ekonomiści środowiskowi od wielu lat starają się wyrazić wartość drzew w postaci pieniężnej. Badania te mogą dostarczyć argumentów za koniecznością ochrony drzew w mieście. Określenie wartości usług ekosystemowych w formie pieniężnej dostarcza bowiem faktycznych danych, które mogą być brane pod uwagę w budżetach i wspierać zrównoważony rozwój przestrzeni miejskich.
Inną metodą pokazania jak ważne są drzewa jest wycena wartości odtworzeniowej (kompensacyjnej). W jej przypadku wartość drzew uzależniona jest od kluczowych zmiennych: wieku, gatunku, lokalizacji, a jej podanie daje obraz wartości, które tracimy w momencie usuwania drzew dojrzałych.
O wartości drzew posłuchać można w filmie: Ile warte jest drzewo? – prof. Jakub Kronenberg
…i cienie, czyli gospodarcza strona utrzymania drzew
Pomimo ogólnego, społecznego poparcia dla drzew w mieście, funkcjonowanie zieleni wysokiej wiąże się z kosztami, zwłaszcza w kontekście planowania przestrzennego, bezpieczeństwa i zarządzania zielenią. W wyniku rozrostu korzeni dochodzi do uszkodzenia infrastruktury podziemnej i naziemnej. Podczas gwałtownych burz i nawałnic upadające konary mogą stanowić realne zagrożenie dla ludzi, pojazdów i mienia. Ponadto opadające liście i gałęzie zaśmiecają ulice, chodniki i zatykają studzienki burzowe. Niektóre gatunki (np. brzoza) wytwarzają silnie uczulające pyłki, które pogarszają jakość życia alergików. Dodatkowo, utrzymanie drzew w dobrej kondycji wiąże się z wydatkami z miejskich budżetów.
Aktywność społeczna na rzecz ochrony drzew
Działalność ruchów społecznych, formalnych i nieformalnych, ma ogromne znaczenie w ochronie drzew na terenach miejskich. Grupy oddolne prowadzą kampanie informacyjne, warsztaty, akcje edukacyjne i happeningi, które zwiększają świadomość mieszkańców na temat wartości drzew i skutków ich usuwania. Popularyzują wiedzę o usługach ekosystemowych drzew i pokazują, jak zieleń wpływa na jakość życia. Przykładem mogą być akcje podejmowane przez Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła” lub Stowarzyszenie Społecznie Zaangażowani.
Gdy planowana jest wycinka drzew, a w efekcie przeznaczenie terenu pod zabudowę, to właśnie mieszkańcy, często zrzeszeni w nieformalnych grupach, reagują jako pierwsi i najbardziej aktywni. Organizują protesty, pikiety, petycje lub blokady. Dzięki społecznej, oddolnej mobilizacji wiele drzew zostało uratowanych, a wycinki wstrzymane do czasu ponownego rozpatrzenia spraw. Takie sytuacje miały miejsce w wielu miejscach w Łodzi, m.in. w okolicach kompleksu leśnego Lublinek czy na osiedlu Stoki.
Przedstawiciele organizacji uczestniczą w konsultacjach społecznych, zgłaszają uwagi do dokumentów planistycznych i strategicznych miast. Ponadto wiele działań miejskich jest inicjowanych przez organizacje społeczne np. sadzenie drzew, czy sprzątanie terenów zalesionych. Ważną inicjatywą, która rozpoczęła się w Łodzi w 2022 roku jest Mapa Drzew Łodzi, która polega na inwentaryzacji miejskich drzew przez wolontariuszy. Do tej pory oznaczyli oni ponad 80 000 drzew! Aktywność w obszarze ochrony drzew to nie tylko praktyczne wsparcie dla zieleni, ale też forma budowania więzi społecznych i poczucia odpowiedzialności za wspólną przestrzeń.
Uniwersytet Łódzki dołączył do tej inicjatywy i w dniach 19 maja oraz 4 i 9 czerwca zorganizował wraz z pracownikami i studentami spotkania, w czasie których zinwentaryzowano kilkadziesiąt drzew. W inicjatywie wziął udział Wydział Nauk Geograficznych oraz Wydział Biologii i Ochrony Środowiska.
Podsumowanie
Drzewa stanowią integralny komponent struktury ekologicznej miasta. Ich obecność, zarówno w centralnych obszarach miejskich, jak i na peryferiach stref zurbanizowanych, odgrywa kluczową rolę w tworzeniu miasta sprzyjającego zdrowiu publicznemu, odpornego na zmiany klimatyczne i zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Literatura:
- Kronenberg J. 2012. Usługi ekosystemów w miastach. Zrównoważony Rozwój — Zastosowania nr 3: 13-28
- McPherson E.G., Nowak D., Rowntree R.A. 1997. Chicago's urban forest ecosystem: results of the Chicago Urban Forest Climate Project. Gen. Tech. Rep. NE-186. Radnor, PA: U. S. Department of Agriculture, Forest Service, Northeastern Forest Experiment Station.
- Szczepanowska H.B. 2015. Drzewa w mieście – zielony kapitał wartości i usług ekosystemowych Człowiek i Środowisko 39 (2): 5–28
Dr Natalia Ratajczyk jest adiunktem dydaktycznym w Katedrze Biogeografii, Paleoekologii i Ochrony Przyrody na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska UŁ, Pełnomocnikiem Dziekana ds. zrównoważonego rozwoju oraz Pełnomocnikiem Dziekana ds. kierunków: Ochrona Środowiska, EkoMiasto, Biomonitoring i Biotechnologie Ekologiczne. Prowadzi zajęcia na kierunku Ochrona Środowiska i EkoMiasto, podczas których stara się uwrażliwiać studentów na aspekty związane z nadmierną konsumpcją, ochroną zasobów oraz kształtowaniem świadomości ekologicznej. Realizuje działania związane z podnoszeniem świadomości na temat zrównoważonego rozwoju i jest współautorką projektu BiOŚfera.
Materiał: dr Natalia Ratajczyk, Katedra Biogeografii, Paleoekologii i Ochrony Przyrody, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŁ
Redakcja: Kamila Knol-Michałowska, Centrum Promocji, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska UŁ
Zdjęcia: Adobe Stock