Wspomnienie, które trwa w krajobrazie
W centrum zainteresowania Anny Majewskiej znajdują się wsie i tereny obecnie znajdujące się w granicach Polski, a dawniej wchodzące w skład Prus Wschodnich. Jak tłumaczy badaczka, krajobraz to nie tylko ukształtowanie terenu, ale również miejsce zapamiętujące wydarzenia, migracje, granice czy ślady po nieobecnych. Praca nad książką trwała kilka lat i łączyła różne metody badawcze – od analizy map historycznych, przez badania terenowe, aż po wykorzystanie technologii LiDAR. Jak przyznała autorka, źródłem zainteresowania tematem stały się m.in. trudności w znalezieniu współczesnych śladów po historycznych miejscowościach oraz pytanie, dlaczego niektóre z nich – mimo formalnego istnienia – nie są już zamieszkiwane.
Wyludnione wsie i granice, które nie znikają
W trakcie spotkania Majewska mówiła o tym, jak i dlaczego wyludniają się miejscowości w polskiej części Prus Wschodnich. Niektóre z nich zniknęły wskutek powojennych migracji, inne przez degradację środowiska po intensywnym użytkowaniu ziemi. Autorka opowiedziała również o wpływie sztucznego wyznaczenia granicy polsko-radzieckiej na życie lokalnych społeczności. Zwróciła uwagę, że wiele granic – choć fizycznie niewidocznych – pozostaje wyczuwalnych w krajobrazie i w pamięci mieszkańców.
Jak czytać krajobraz?
Krajobraz, według Majewskiej, może być traktowany jak swoista mapa pamięci. Badaczka wskazała, że obecność cmentarzy, układ dróg, pozostałości dawnych zabudowań czy nawet zmiany roślinności mogą opowiadać historie, które nie zachowały się w dokumentach. Dzięki wykorzystaniu skanowania laserowego LiDAR możliwe było zlokalizowanie śladów po całkowicie opuszczonych wsiach, których nie ma już na współczesnych mapach.
Przeszłość, która wciąż nas dotyczy
W ostatniej części spotkania pojawiły się pytania o przyszłość badań i możliwe kierunki ich kontynuacji. Anna Majewska podkreśliła, że badania nad pamięcią krajobrazu są ważne nie tylko dla zrozumienia historii regionu, ale również dla refleksji nad współczesnymi procesami migracyjnymi, wyludnianiem się wsi czy zanikaniem lokalnych tożsamości.
Książkę „Pamięć krajobrazu. Wyludnione miejscowości z terenu dawnych Prus Wschodnich”, można pobrać bezpłatnie w formacie PDF ze strony Wydawnictwa Uniwersytetu Łódzkiego.
Dr Anna Majewska – geografka i archeolożka, wykładowczyni na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego. Jej badania koncentrują się na pamięci krajobrazu i materialnym dziedzictwie kulturowym, zwłaszcza dawnych cmentarzach wyznaniowych i wyludnionych wsiach. Obroniła doktorat poświęcony krajobrazom nieciągłości osadniczej w polskiej części dawnych Prus Wschodnich – wyróżniony Nagrodą Prezesa Rady Ministrów jako jedna z najlepszych rozpraw doktorskich w Polsce w roku 2021. Prywatnie pasjonatka i popularyzatorka sportu, biegaczka, triathlonistka.
Redakcja: Michał Gruda i Małgorzata Jasińska (Centrum Współpracy z Otoczeniem i Społecznej Odpowiedzialności Uczelni)